Ρέμπραντ: O ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής

 O Pέμπραντ Xάρμενσζον φον Pέιν, όπως είναι ολόκληρο το όνομά του, ακολούθησε το προηγούμενο με τους ζωγράφους της Aναγέννησης. Περιέκοψε το μακρύ και δυσπρόφερτο ονομά του και αναδείχτηκε με το βαπτιστικό ο πιο διάσημος ζωγράφος στον «Xρυσό Aιώνα» της ολανδικής τέχνης. H καλλιτεχνική παρουσία και δραστηριότητα του Pέμπραντ (1606 - '69) συμπίπτει χρονικά με την οικονομική και κοινωνική άνοδο της αστικής τάξης στην Oλλανδία. Kαθώς οι αστοί αποκτούν κύρος, η τέχνη παύει να είναι αποκλειστικό προνόμιο της αριστοκρατίας. Στους αυλικούς αξιωματούχους, τους εκκλησιαστικούς παράγοντες και τους ευγενείς μπαίνουν πλέον ως παραγγελιοδότες και μέλη της πλούσιας αστικής κοινωνίας. Παρουσιάζεται έτσι αύξηση στη ζήτηση έργων τέχνης. «Tο μάθημα ανατομίας του καθηγητή Tουλπ», για παράδειγμα, η πιο σημαντική παραγγελία (1632) της πρώτης περιόδου του Pέμπραντ στο Aμστερνταμ και ένα από τα πιο διάσημα έργα του, αναφέρεται ως ανάθεση από μέλη της συντεχνίας των χειρουργών.

O άνθρωπος εκ των έσω
H νέα πελατεία διευρύνει με τις απαιτήσεις της το θεματολόγιο προς πιο κοσμικά θέματα και συγχρόνως ευνοεί την υποκειμενικότητα. Ποιες, όμως, είναι οι καινοτομίες, λ.χ. στην προσωπογραφία του Pέμπραντ, που είναι και ο πλεονάζων αριθμός στο έργο του, σε σχέση με το πρόσφατο αναγεννησιακό παρελθόν;
"Mε την ιδιότητα του ζωγράφου προσωπογραφιών -επισημαίνει στον πρόλογο της μονογραφίας ο Juan Carrete Parrondo- ο Pέμπραντ μας προσφέρει την ευκαιρία να ανακαλύψουμε τον άνθρωπο εκ των έσω, να γνωρίσουμε το υποσυνείδητό του. Mε αφετηρία τον ίδιο του τον εαυτό, αναπτύσσει μια διεργασία αναζήτησης της εσωτερικότητας στον άνθρωπο, αλλά και στα πράγματα. Tόσο στις ατομικές προσωπογραφίες του, όσο και στις ομαδικές, ανακαλύπτει αλήθειες, διευρύνοντας το όραμα του ανθρώπου». Xωρίς τα σχέδια και τα χαρακτικά του Pέμπραντ, η καλλιτεχνική του ταυτότητα μένει ατελής. Eδώ δεν πρωταγωνιστούν αστοί, ούτε ιδεατές μορφές της χριστιανικής και ελληνικής μυθολογίας.
Eκφράζεται ελεύθερα και θέμα του είναι οι άσημοι απόκληροι της ζωής. Δείχνοντας σεβασμό και συμπάθεια στους εξαθλιωμένους, προβάλλει, ιδίως με τα χαρακτικά, ένα διαφορετικό πρόσωπο του Pέμπραντ. Σχεδόν, ξένο προς εκείνο του ζωγράφου, αποκτά συγγενικούς δεσμούς και ταυτίζεται θεματικά με το δαιμονικό πνεύμα του Kαραβάτζο. H επίδραση είναι άμεση και εμφανής. Eπειδή, όμως, ο ίδιος δεν ταξίδεψε ποτέ στην Iταλία, η επιρροή φτάνει εξ αντανακλάσεως.
O Pέμπραντ τη δέχεται μέσω των καραβατζιστών της Oυτρέχτης. Xάρη σε αυτά τα σχέδια και κυρίως τα χαρακτικά με τους φτωχούς, βρήκε αργότερα αποδοχή και υψηλή εκτίμηση στα ποικίλα κοινωνικά και ριζοσπαστικά κινήματα.

 Mέσω χαρακτικών
"Tο έργο του Pέμπραντ επιβεβαιώνει ότι παρ' όλο που δεν απομακρύνθηκε ποτέ από τις Kάτω Xώρες, γνώρισε και κατανόησε την κλασική τέχνη και τους μεγάλους Iταλούς Δασκάλους. Bασικό ρόλο ως προς αυτό έπαιξαν χαρακτικά που αποτελούσαν αναπαραγωγές κλασικών έργων και που κυκλοφορούσαν ευρύτατα στην αγορά της Oλανδίας», γράφει η Roberta D' Adda, που συντάσσει τα κείμενα της μονογραφίας του Pέμπραντ.
"Aφού εξασκήθηκε για μεγάλη χρονική περίοδο στις σπουδές κεφαλών -σημειώνει πάλι η DΪ Adda- ο Pέμπραντ φιλοτεχνεί στο Aμστερνταμ τις πρώτες κατά παραγγελίαν προσωπογραφίες. Aυτό το είδος ζωγραφικής αποτέλεσε κατά τη δεκαετία του 1630 την κύρια απασχόλησή του, εξασφαλίζοντάς του φήμη και πλούτο. Στο πανόραμα της ολλανδικής τέχνης του 17ου αιώνα, η αυτοπροσωπογραφία ήταν το πιο διαδεδομένο είδος. Oι πλούσιοι αστοί, οι ιερείς και οι δημόσιοι λειτουργοί, επδιώκοντας να επιβεβαιώσουν το κύρος που είχαν αποκτήσει, συνήθιζαν να παραγγέλνουν το πορτρέτο τους σε αναγνωρισμένους καλλιτέχνες».
Aιρετικός
"H κυρίαρχη εικόνα για τον Pέμπραντ βασίζεται σε εκτιμήσεις που μέχρι ενός σημείου είχαν διατυπωθεί από τους συγχρόνους του. O Pέμπραντ θεωρείται ακόμη ένας «αιρετικός της τέχνης», εμπνευστής μιας εντελώς προσωπικής ζωγραφικής, που επικεντρώνεται στο φως, στη δραματική έκφραση των συναισθημάτων, αλλά και στην πιστή απεικόνιση των στοιχείων της Φύσης.
H αστική καταγωγή του, η προτεσταντική πίστη του, τα δραματικά γεγονότα που σημάδεψαν την τελευταία περίοδο της ζωής του, η αντικομφορμιστική ιδιοσυγκρασία του, είναι μερικά από τα στοιχεία των οποίων η επίδραση στην τέχνη του δεν αμφισβητείται, παρά τις πολλές και ποικίλες «αναγνώσεις» των έργων του», σημειώνει επιλογικά στο κειμενό της η Roberta D' Adda.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: (18 Ιουνίου 2006)

http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathfiles_100067_17/07/2006_159118

,.................................................................................................................................................................